PRAWO

W rozdziale tym zdefiniowano kluczowe pojęcia stosowane w ustawie. Wyraźnie wskazano, że ustawa dotyczy osób z niepełnosprawnościami, to znaczy takich, których niepełnosprawność została potwierdzona:

orzeczeniem o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności: (znacznego, umiarkowanego lub lekkiego) lub orzeczeniem o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, lub orzeczeniem o niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia.

W rozdziale tym przepisy ustawy definiują niepełnosprawność jako trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy, a uczestnictwo w życiu społecznym jako możliwość pełnienia ról społecznych oraz pokonywania barier, w szczególności psychologicznych, architektonicznych, urbanistycznych, transportowych i w komunikowaniu się. Ponadto w rozdziale wyjaśniono także takie pojęcia jak: pies asystujący, najniższe i przeciętne wynagrodzenie, koszty płacowe, wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz inne.

W rozdziale tym szczegółowo opisano procedury orzekania o stopniach niepełnosprawności, które są podstawą do korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami z ulg i uprawnień. Rozdział wprowadza także definicję potrzeby wsparcia oraz sposób ustalania poziomu potrzeby wsparcia. Wymienione w ustawie stopnie niepełnosprawności to:

• Znaczny stopień niepełnosprawności – obejmuje osoby, które ze względu na poważne naruszenie sprawności organizmu są niezdolne do pracy lub zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej. Osoby te wymagają stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych w celu pełnienia podstawowych ról społecznych, co wynika z ich niezdolności do samodzielnej egzystencji. Oznacza to, że takie osoby nie są w stanie samodzielnie zaspokajać podstawowych potrzeb życiowych, takich jak samoobsługa, poruszanie się i komunikacja.

• Umiarkowany stopień dotyczy osób z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

• Lekki stopień obejmuje osoby o naruszonejsprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w urządzenia i technologie wspomagające.

Zgodnie z przepisami zawartymi w tym rozdziale poziom potrzeby wsparcia jest związany z oceną zdolności osoby niepełnosprawnej do samodzielnego wykonywania codziennych czynności. Potrzeba wsparcia jest następstwem braku lub utraty autonomii fizycznej, psychicznej,
intelektualnej lub sensorycznej.

Poziom potrzeby wsparcia ustalany jest w skali od 0 do 100 punktów na podstawie obserwacji, wywiadu bezpośredniego oraz formularza oceny. Procedura oceny obejmuje także wypełnienie kwestionariusza samooceny przez osobę niepełnosprawną, co umożliwia szczegółowe określenie rodzaju i częstotliwości wymaganego wsparcia. Decyzje dotyczące poziomu potrzeby wsparcia są podejmowane przez zespoły wojewódzkie, a ich ważność zależy od okresu, na jaki wydano orzeczenie o niepełnosprawności, jednak nie dłużej niż 7 lat.

Rozdział ten określa i wymienia działania mające na celu wsparcie osób z niepełnosprawnościami w integracji społecznej i zawodowej. Zgodnie z przepisami zawartymi w tym rozdziale:

• Rehabilitacja osób z niepełnosprawnościami jest to zespół działań, w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych, zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej.

• Rehabilitacja społeczna ma na celu umożliwianie osobom z niepełnosprawnościami uczestnictwa w życiu społecznym. Jest ona realizowana przede wszystkim przez wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej osób z niepełnosprawnościami, wyrabianie
  umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych, a także likwidację barier, w szczególności architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do informacji oraz kształtowanie w społeczeństwie właściwych
  postaw i zachowań sprzyjających integracji z osobami z niepełnosprawnościami.

• Rehabilitacja zawodowa ma natomiast na celu ułatwienie osobom z niepełnosprawnościami uzyskanie i utrzymanie odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie im korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.

Rozdział ten koncentruje się na uprawnieniach osób z niepełnosprawnościami, szczególnie w kontekście ich aktywności zawodowej i dostępności do różnych usług rynku pracy. Zawiera przepisy dotyczące osób zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy jako bezrobotne lub
poszukujące pracy. Osoby te mają prawo do korzystania z różnych usług i instrumentów rynku pracy, takich jak szkolenia, staże, studia podyplomowe czy przygotowanie zawodowe dorosłych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ponadto, osoba z niepełnosprawnością może otrzymać środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, rolniczej lub w formie spółdzielni socjalnej przy zobowiązaniu do jej prowadzenia przez minimum 12 lub 24 miesiące. Wysokość pomocy uzależniona jest od okresu zobowiązania i wynosi od sześciokrotności do piętnastokrotności przeciętnego wynagrodzenia. Może też otrzymać dofinansowanie do oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie tej działalności. Ustawa reguluje również kwestie związane z organizacją stanowisk pracy dla osób, które w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciły zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku.

Rozdział określa także zasady dotyczące czasu pracy osób z niepełnosprawnościami, w tym ograniczenia godzinowe oraz prawo do dodatkowych przerw w pracy. Przepisy te mają na celu ochronę zdrowia i dobrostanu pracowników z niepełnosprawnościami, w tym m.in. prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusach rehabilitacyjnych, badaniach czy zabiegach zdrowotnych.

Ponadto, przepisy tego rozdziału obejmują prawa i obowiązki osób z niepełnosprawnościami, które korzystają z pomocy psa asystującego. Takim osobom przysługuje prawo do wstępu do obiektów użyteczności publicznej, a także do korzystania z transportu publicznego, pod warunkiem
spełnienia określonych norm, jak np. posiadanie certyfikatu psa asystującego. Dodatkowo, zgodnie z przepisami zawartymi w tym rozdziale osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do zwolnienia z opłat za korzystanie z dróg publicznych, umożliwiających dojazd do obiektów użyteczności publicznej, ale nie obejmuje to prawa do bezpłatnego parkowania czy
korzystania z autostrad płatnych.

Rozdział ten reguluje szczególne obowiązki i uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnianiem
osób niepełnosprawnościami. Pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 pracowników są zobowiązani do dokonywania miesięcznych wpłat na Fundusz, jeśli nie osiągają 6% wskaźnika zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami. Pracodawcy spełniający ten wskaźnik są zwolnieni z
wpłat, a ustawa przewiduje dodatkowo wyjątki i ulgi dla instytucji publicznych, placówek edukacyjnych oraz organizacji non-profit, które mogą funkcjonować przy niższych wskaźnikach zatrudnienia.

Jednym z kluczowych zapisów rozdziału jest obowiązek zapewnienia racjonalnych usprawnień w miejscu pracy. Pracodawcy muszą wprowadzać dostosowania odpowiednie do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, obejmujące proces rekrutacji, warunki pracy, szkolenia, staże i praktyki zawodowe. Tego rodzaju usprawnienia są konieczne w codziennym funkcjonowaniu osoby z niepełnosprawnościami i mogą obejmować fizyczne przystosowanie stanowiska pracy lub wsparcie technologiczne.

Przepisy wymagają, by pracodawca zapewnił te usprawnienia, o ile nie wiąże się to z nadmiernymi kosztami dla organizacji. Co więcej, nie zapewnienie odpowiednich dostosowań uznawane jest za naruszenie zasady równego traktowania i może prowadzić do roszczeń
związanych z dyskryminacją. Przepisy w tym rozdziale przewidują również możliwość refundacji składek na ubezpieczenia społeczne dla osób z niepełnosprawnościami prowadzących działalność gospodarczą oraz dla niepełnosprawnych rolników. Refundacja ta jest zależna od stopnia niepełnosprawności i obejmuje nawet pełne pokrycie składek dla osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Ma to na celu zmniejszenie obciążeń finansowych wynikających z prowadzenia działalności przez osoby z niepełnosprawnościami, jednak wymaga od nich terminowego regulowania składek, by refundacja mogła zostać przyznana.

Rozdział ten określa także zasady dofinansowań i zwrotów kosztów związanych z zatrudnianiem osób z niepełnosprawnościami. Pracodawcy, którzy decydują się na zatrudnienie takich osób na okres minimum 36 miesięcy, mogą liczyć na wsparcie finansowe na pokrycie wynagrodzeń,
dostosowanie stanowisk pracy, zakup specjalistycznego sprzętu lub technologie wspomagające funkcjonowanie pracownika. Przepisy zakładają, że zwroty kosztów obejmują wydatki niezbędne z punktu widzenia potrzeb osób z niepełnosprawnościami, co ma umożliwić ich skuteczne
wykonywanie pracy.

Rozdział obejmuje też przepisy dotyczące wsparcia dla przedsiębiorstw społecznych i spółdzielni socjalnych zatrudniających osoby z niepełnosprawnościami, które mogąotrzymać środki na tworzenie i utrzymanie miejsc pracy. Dodatkowo, ustawa zawiera przepisy dotyczące procedur kontroli i sankcji, które mają zagwarantować przejrzystość i prawidłowe wykorzystanie środków Funduszu, a także zapobiegać ewentualnym nadużyciom.

Rozdział ten dotyczy regulacji związanych z zakładami pracy chronionej oraz zakładami aktywności zawodowej. Przepisy w nim zawarte określają warunki, jakie muszą spełnić pracodawcy, aby uzyskać status zakładu pracy chronionej, co obejmuje m.in. minimalny wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami. Zakład pracy chronionej musi zatrudniać co najmniej 50% osób
niepełnosprawnych, z czego 20% pracowników powinno mieć znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności. Przepisy te regulują również wymogi dotyczące dostosowania pomieszczeń, zapewnienia opieki medycznej i usług rehabilitacyjnych dla zatrudnionych osób z
niepełnosprawnościami.

Zakłady aktywności zawodowej, które mogą być zakładane przez organizacje społeczne, fundacje,
gminy lub powiaty, mają z kolei obowiązek zatrudniać co najmniej 70% osób z
niepełnosprawnościami, w tym z wysokim stopniem niepełnosprawności. Dochody tych zakładów
są przeznaczane na zakładowy fundusz aktywności, który wspiera działania związane z rehabilitacją
pracowników. Zakłady te mogą również ubiegać się o wsparcie finansowe na adaptację i
modernizację miejsc pracy, przy czym działania te są współfinansowane przez Fundusz oraz lokalne
samorządy.

Dodatkowe przepisy tego rozdziału określają możliwości uzyskania zwolnień podatkowych dla
zakładów pracy chronionej i zakładów aktywności zawodowej oraz szczegółowe warunki dotyczące
tworzenia i wykorzystywania funduszy rehabilitacyjnych i aktywności. W przypadku likwidacji lub
utraty statusu zakładu, środki zgromadzone na tych funduszach podlegają zwrotowi do Funduszu,
z wyjątkiem sytuacji, gdy zakład jest przejmowany przez inny podmiot o podobnym statusie.

Rozdział ten koncentruje się na organizacji oraz zadaniach służb działających na rzecz osób z
niepełnosprawnościami. Nadzór nad realizacją zadań wynikających z ustawy sprawuje
Pełnomocnik, który pełni funkcję sekretarza stanu przy ministrze właściwym do spraw
zabezpieczenia społecznego. Pełnomocnik koordynuje realizację zadań, inicjuje kontrole ich
wykonania oraz może przeprowadzać własne kontrole w zakresie przestrzegania praw osób z
niepełnosprawnościami i zgodności działań z przepisami ustawy. Do jego zadań należy również
opracowywanie standardów oraz programów rządowych na rzecz osób z niepełnosprawnościami,
współpraca z organizacjami pozarządowymi i fundacjami, a także inicjowanie działań mających na
celu zmniejszenie barier i poprawę warunków życia tych osób.

Zadania samorządu województwa obejmują tworzenie i realizację regionalnych programów, które
mają na celu wyrównywanie szans osób z niepełnosprawnościami, przeciwdziałanie ich
wykluczeniu społecznemu oraz wspieranie zatrudnienia. Województwo może dofinansować prace
budowlane służące rehabilitacji i wspierać finansowo zakłady aktywności zawodowej. Również
powiaty mają szeroki zakres obowiązków związanych z rehabilitacją społeczną i zawodową.
Powiaty opracowują lokalne programy wsparcia, finansują usługi oraz sprzęt rehabilitacyjny,
wspierają osoby z niepełnosprawnościami w zakresie zatrudnienia i przekwalifikowania, a także
współpracują z lokalnymi instytucjami, organizacjami oraz inspektorami pracy.

Przepisy tego rozdziału wskazują na możliwość zlecania zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i
społecznej fundacjom oraz organizacjom pozarządowym przez Fundusz oraz samorządy, co
pozwala na wszechstronniejszą realizację wsparcia osób z niepełnosprawnościami w różnych
regionach. Pełnomocnik oraz odpowiednie ministerstwo mogą ustalać szczegółowe zasady i tryb
kontroli, jak również określać rodzaje zadań realizowanych przez samorządy i organizacje
pozarządowe, które mogą być dofinansowywane ze środków Funduszu.

Rozdział ten definiuje więc szczegółowo odpowiedzialność oraz zadania poszczególnych instytucji i
organów administracyjnych na rzecz wsparcia osób z niepełnosprawnościami, a także ustanawia
mechanizmy współpracy i finansowania tych działań.

Rozdział ten dotyczy szkolenia osób z niepełnosprawnościami, głównie poprzez formy pozaszkolne,
które mają na celu naukę zawodu, przekwalifikowanie lub podniesienie kwalifikacji. Kierownicy
powiatowych urzędów pracy organizują szkolenia dla bezrobotnych osób z niepełnosprawnościami
lub tych, które szukają pracy, aby zwiększyć ich szanse na zatrudnienie oraz aktywność zawodową.
Takie szkolenia są szczególnie istotne w przypadku braku kwalifikacji zawodowych, konieczności

ich zmiany lub utraty zdolności do wykonywania dotychczasowego zawodu. Dodatkowo, mogą
obejmować osoby, którym wypowiedziano umowę o pracę z przyczyn od nich niezależnych.

Szkolenia mogą odbywać się w placówkach szkoleniowych lub w specjalistycznych ośrodkach
szkoleniowo-rehabilitacyjnych, które zapewniają odpowiednie warunki, w tym zaplecze
dydaktyczne, opiekę medyczną i rehabilitacyjną oraz zakwaterowanie. Ośrodki te tworzy marszałek
województwa w porozumieniu z Pełnomocnikiem i mogą one działać na zlecenie innych
podmiotów. Ich działalność finansowana jest ze środków Funduszu. Kierownik powiatowego
urzędu pracy może skierować osobę z niepełnosprawnością na wybrane szkolenie, które zapewnia
większe szanse na zatrudnienie. Fundusz pokrywa koszty, które mogą obejmować m.in.
zakwaterowanie, ubezpieczenie, opiekę specjalistyczną oraz usługi tłumacza migowego lub lektora
dla niewidomych. Szkolenie trwa maksymalnie 36 miesięcy, a osoby, które nie ukończą szkolenia z
własnej winy, mogą być zobowiązane do zwrotu kosztów, chyba że przyczyną było podjęcie
zatrudnienia.

Pracodawcy mogą również organizować szkolenia dla zatrudnionych osób z
niepełnosprawnościami, a ich koszty mogą być refundowane do 70% ze środków Funduszu, pod
warunkiem podpisania odpowiedniej umowy z właściwym starostą. Placówki szkolące, ośrodki
specjalistyczne oraz pracodawcy są zobowiązani do składania półrocznych raportów o przebiegu
szkoleń samorządowi województwa.

Rozdział ten reguluje funkcjonowanie Krajowej Rady Konsultacyjnej do Spraw Osób
Niepełnosprawnych oraz wojewódzkich i powiatowych rad o podobnym charakterze. Krajowa
Rada pełni funkcję doradczą i opiniodawczą dla Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych,
przedstawiając propozycje rozwiązań oraz opinie do projektów aktów prawnych, planów
finansowych, czy programów rządowych dotyczących osób z niepełnosprawnościami. W jej skład
wchodzą przedstawiciele rządu, samorządów i organizacji pozarządowych, a kadencja członków
trwa cztery lata.

Wojewódzkie i powiatowe rady, powoływane przy marszałkach województw i starostach, pełnią
zbliżone funkcje na poziomie regionalnym i lokalnym. Zajmują się m.in. inspirowaniem działań na
rzecz integracji zawodowej i społecznej oraz opiniowaniem programów dla osób z
niepełnosprawnościami. Skład tych rad to odpowiednio siedem osób w radach wojewódzkich i
pięć w radach powiatowych, pochodzących z lokalnych organizacji pozarządowych i samorządów.

Przepisy zobowiązują pracodawców do zwalniania pracowników na czas uczestnictwa w
posiedzeniach rady, zapewniając im wynagrodzenie, które następnie jest refundowane. Rada może
powoływać ekspertów i zlecać opracowania, a koszty podróży członków rad oraz innych ekspertów
są refundowane. Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego określa szczegółowe przepisy
dotyczące organizacji, powoływania i trybu działania rad na mocy rozporządzenia.

Rozdział ten reguluje funkcjonowanie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych (PFRON), który jest państwowym funduszem celowym z osobowością prawną,
nadzorowanym przez ministra ds. zabezpieczenia społecznego. Fundusz czerpie przychody z wpłat
pracodawców, dotacji budżetowych, darowizn i innych źródeł. Środki Funduszu przeznacza się
m.in. na wspieranie programów rehabilitacji zawodowej i społecznej, wyrównywanie różnic
regionalnych oraz programy współfinansowane przez Unię Europejską. Fundusz współpracuje z
Rządową Agencją Rezerw Strategicznych, która na jego zlecenie może świadczyć usługi logistyczne
lub dokonywać zakupów sprzętu rehabilitacyjnego.

Działania Funduszu są nadzorowane przez Radę Nadzorczą, a zarządzane przez Zarząd Funduszu.
Zarząd składa się z Prezesa oraz dwóch zastępców, a jego zadania obejmują zarządzanie środkami
Funduszu, wybór przedsięwzięć do finansowania, nadzór nad wykorzystaniem środków oraz
współpracę z organizacjami pozarządowymi. Prezesa powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów,
natomiast zastępców – minister ds. zabezpieczenia społecznego na wniosek Prezesa. Zarząd
odpowiada za opracowanie planów działalności i finansowych oraz przedstawia Radzie Nadzorczej
sprawozdania z działalności Funduszu.

Rozdział ten reguluje odpowiedzialność za wykroczenia związane z nieprzestrzeganiem przepisów
ustawy. Zgodnie z przepisami, osoba, która nie dopełnia obowiązku składania wymaganych
informacji lub deklaracji, może zostać ukarana grzywną do 500 złotych. Natomiast udaremnianie
lub utrudnianie kontroli, zgłaszanie nieprawdziwych danych bądź odmowa ich udzielenia może
skutkować grzywną do 5000 złotych. Orzekanie w sprawach o te wykroczenia odbywa się na
podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, a nałożone kary są
przekazywane na rachunek Funduszu.

Rozdział ten zawiera przepisy dostosowujące, przejściowe oraz końcowe. Uznaje, że osoby
zaliczone przed wejściem w życie ustawy do jednej z grup inwalidów są traktowane jako osoby z
niepełnosprawnościami według nowych kryteriów. Orzeczenia o grupach inwalidzkich są
odpowiednio uznawane za orzeczenia o różnych stopniach niepełnosprawności. Osoby te
zachowują dotychczasowe uprawnienia do świadczeń i ulg. Rozdział wskazuje także, że w
kwestiach nieuregulowanych ustawą stosuje się Kodeks postępowania administracyjnego,
cywilnego oraz pracy. Dodatkowo, sprawy niezakończone przed wejściem w życie ustawy są
kontynuowane zgodnie z jej przepisami.